In de zaal zitten bestuurders van gemeenten uit het hele land: van Noord-Beveland tot Westerkwartier. De meesten herkennen de problemen die Cuperus schetst. Door continue decentralisatie en regionalisering is er een spanning ontstaan tussen politieke en maatschappelijke democratie. ‘De gemeente is een uitvoeringsinstantie van het Rijk geworden – met bovendien een krap budget’, vindt wethouder Harmke Vlieg uit Assen. ‘Inwoners hebben daardoor eigenlijk geen invloed meer.’ Begrotingskannibalisme noemt een griffier dat. Concreet maken raadsleden zich bijvoorbeeld zorgen over de Omgevingswet en de Regionale Energiestrategie (RES), waarbij ze minder vat op de plannen hebben dan gewenst. Om die reden is in de Regio Rivierenland inmiddels bijvoorbeeld een zogeheten raadskring opgestart, waarin acht gemeenteraden bij elkaar komen om meer grip te krijgen op besluitvorming in de regio. De enige burgemeester in het gezelschap – Carla Breuer van Teylingen – meent dat raden wel nog steeds voldoende sturingsruimte hebben. Maar ook zij denkt dat er een andere vorm van besluitvorming moet komen.

Volgens Elzinga is de basis van het probleem dat er in Nederland wel tien bestuursvormen zijn, maar geen criteria om te bepalen welke taken waar thuishoren. ‘De afgelopen vijftien jaar kiezen vakdepartementen steeds voor decentralisatie en de minister van BZK doet niks om dat tegen te houden. Dat komt omdat er geen plan is. We weten niet waar we vandaan komen, waar we staan en waar we naartoe gaan. Neem de RES. Voor 1 juni moeten gemeenteraden een concept inleveren, maar zij mogen daar zelf niet over besluiten. Het gaat van bottom-up naar top-down en uiteindelijk zie je waarschijnlijk niks van de oorspronkelijke plannen terug.’ De decentralisatie van de zorg in 2015 ziet Elzinga als de grootste fout. ‘Dat mag nooit meer gebeuren. Als raadslid wil je de lokale leefomgeving verbeteren, maar Den Haag bepaalt grotendeels de agenda. Daardoor hebben veel raadsleden het gevoel in het verkeerde toneelstuk te zitten. De omloopsnelheid is dan ook enorm."

Uit de zaal komt de suggestie om samen een motie in te dienen bij de Tweede Kamer, maar Elzinga vindt een motie tegenstrijdig met revolutie. ‘Daar moet bloed bij. Een duidelijk signaal naar Den Haag. Doe bijvoorbeeld alle gemeentehuizen drie dagen dicht.’ Raadslid Joost Nijhuis uit Enschede stelt dat de revolutie al begonnen is. ‘Wij sturen alle gemeenteraden een handleiding om de begroting te analyseren en te bepalen hoeveel middelen echt vrij te besteden zijn. Deel de uitkomsten met ons. Wij gaan daarmee naar Den Haag.’ Blijft de vraag welke taken bij de gemeente weg moeten of juist blijven. Elzinga: ‘Álle 350 gemeenten moeten de taken zelf kunnen uitvoeren. Specialistische jeugdzorg is bijvoorbeeld te complex. Zorg mag niet afhankelijk zijn van politiek. Voorzitter Bahreddine Belhaj van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden (NVR) is het daar niet mee eens. Volgens hem is het probleem bij jeugdzorg vooral dat budgetten niet kloppen met aantallen. In zijn gemeente Lelystad zijn juist meer kinderen geholpen. ‘Klopt’, reageert Elzinga, ‘maar dat geldt niet voor kleine gemeenten.’

Na de vragen uit de zaal volgt een paneldiscussie tussen Elzinga, griffier Jan Dirk Pruim van Almere en Abassin Nessar, programmaleider Quick Scan Lokale Democratie bij het ministerie van BZK. Pruim is blij met de revolte van Elzinga, maar zoekt het zelf liever in kleine stapjes. Volgens hem ontbreekt de urgentie nog. Hij vindt dat raden zelf met een oplossing moeten komen. Raadsleden zijn intrinsiek gemotiveerd voor de samenleving, maar worden te veel opgeslokt door ‘de gulzige minnares’: het gemeentehuis. Er is ruimte om in gesprek te gaan met inwoners, maar die moet de raad zelf bevechten. Daarbij moeten ze zich meer laten ondersteunen door de griffie. ‘De beste ambtenaren zouden voor de griffie en dus raad moeten werken.’ Ook Nessar wijst op de vele ondersteuningsmogelijkheden. Griffie en rekenkamer, maar ook bijvoorbeeld toerusting van Democratie in Actie. Zo ziet hij mooie resultaten bij de Quick Scan Lokale Democratie. ‘Een goed begin om het gesprek met inwoners aan te gaan.’

Nessar is er dan ook niet voor om taken bij de gemeente weg te halen. ‘Inwoners willen meepraten over de jeugdzorg of hoe we van gas los gaan. Dat moet niet terug naar het Rijk.’ Hij ziet juist mooie dingen gebeuren in de samenwerking tussen burgers en ambtenaren, bijvoorbeeld bij de RES. Maar volgens Elzinga komt daar uiteindelijk weinig van terecht omdat gemeenteraden niet mogen besluiten over de RES. Daardoor blijft hun rol marginaal. Bovendien is er door het medebewind te weinig ruimte en budget om eerst plaatselijk te experimenteren. Daarom is er juist te weinig burgerparticipatie, stelt hij.